Ελληνική Λέσχη Φωτογραφίας

Φωτογραφίζοντας Πουλιά

Η Φωτογραφία Φύσης είναι μία κατηγορία της Φωτογραφίας, που πρέπει να απεικονίζει τη Φύση πιστά, δίχως ανθρώπινες παρεμβολές και παραποιήσεις και έτσι, μέχρι ένα μεγάλο βαθμό, δεν έχει επηρεαστεί ακόμα από την επεξεργασία σε Η/Υ. Προσφέρεται συνεπώς στους λάτρεις της παραδοσιακής Φωτογραφίας, στους ρομαντικούς εκείνους φωτογράφους, που αρνούνται επίμονα να θυσιάσουν τη γοητεία της γνήσιας καλλιτεχνικής Φωτογραφίας, για χάρη της τεχνολογίας.

Ένα μέρος της Φωτογραφίας Φύσης, είναι τα πουλιά. Θα προσπαθήσουμε λοιπόν, να σας πούμε μερικές απλές συμβουλές από προσωπικές κυρίως εμπειρίες, για να βοηθήσουμε όσους θέλουν να τραβήξουν καλύτερες φωτογραφίες
Δε θα μιλήσουμε για ειδικές κατασκευές, καλύμματα παραλλαγής, υπέρυθρες ακτίνες και ασύρματα τηλεκατευθυνόμενα κλείστρα μηχανών. Αυτά απαιτούν εξειδίκευση, μελέτες και ακριβά εξαρτήματα και δε θ’ ασχοληθούμε μ’ αυτά, σ’ αυτό το άρθρο.

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να γνωρίζουμε είναι πού θα βρούμε πουλιά και πότε. Κάποια πουλιά, μπορούμε να τα βρούμε πολύ κοντά μας. Στα πάρκα, στην παραλία, ακόμα και σε δέντρα και θάμνους της αυλής μας. Οι λίμνες, οι λιμνοθάλασσες, και γενικά οι υδροβιότοποι συνήθως συγκεντρώνουν αρκετά είδη πουλιών και πολλά μάλιστα, από τα πλέον σπάνια και συνάμα απειλούμενα με εξαφάνιση. Επίσης στα δάση και στα βουνά. Καλύτερη εποχή είναι το Φθινόπωρο και η Άνοιξη, όταν πολλά αποδημητικά πουλιά περνούν κυρίως από τα Δυτικά παράλια της Χώρας μας, είτε πηγαίνοντας προς την Αφρική, είτε επιστρέφοντας προς τη Βόρεια Ευρώπη.

Θα πρέπει όμως να δείξουμε μεγάλη ευαισθησία, σεβασμό και προσοχή όταν θα πάμε για φωτογράφηση, γιατί μπορεί να κάνουμε μεγάλη ζημιά. Τα πουλιά φοβούνται τον άνθρωπο. Είναι λοιπόν πολύ πιθανό να τρομάξουν όταν μας αντιληφθούν και να φύγουν από τις φωλιές τους, με αποτέλεσμα είτε να σπάσουν κατά λάθος τ’ αυγά που επωάζουν, είτε φεύγοντας να τα εκθέσουν στον ήλιο ή/και στο κρύο, με αποτέλεσμα να καταστραφούν.

Σας συμβουλεύουμε πριν ξεκινήστε, να επικοινωνήσετε με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, για να σας δώσουν κατατοπιστικές και υπεύθυνες πληροφορίες και βοήθεια. Τα γραφεία τους βρίσκονται στην οδό Βασ. Ηρακλείτου 24, τηλ.: 210 8228704 Επίσης από τα τοπικά κέντρα ενημέρωσης. Σε ορισμένες προστατευόμενες περιοχές, χρειάζεται ειδική άδεια φωτογράφησης, από το Υπουργείο Γεωργίας.
Ο φωτογραφικός εξοπλισμός που χρειάζεται είναι βασικά ένας τηλεφακός με εστιακή απόσταση τουλάχιστον 300mm μέχρι 1000mm ή και ακόμα περισσότερο. Για τα πουλιά που βρίσκονται κοντά μας, (παραλίες, πάρκα, κλπ.) δεν χρειάζεται φυσικά τόσο μεγάλος τηλεφακός. Συνήθως μέχρι 200mm είναι αρκετός. Όπως είπαμε τα πουλιά φοβούνται τον άνθρωπο και δεν είναι καθόλου εύκολο να τα πλησιάσετε. Πρέπει να είστε κρυμμένοι κάπου, (συνήθως μέσα σε αυτοκίνητο είναι μία καλή κρυψώνα) όπου γνωρίζετε ότι συχνάζουν πουλιά και να έχετε τη φωτογραφική σας μηχανή έτοιμη. Οι απότομες κινήσεις και οι μεγάλοι φακοί, τρομάζουν τα πουλιά. Και οπωσδήποτε πρέπει να είστε οπλισμένοι με αρκετή υπομονή. Πρέπει να κερδίσετε την εμπιστοσύνη των πουλιών. Πρέπει να συνηθίσουν τη θέα του αυτοκινήτου π.χ. και να βεβαιωθούν ότι δεν κινδυνεύουν πριν σας πλησιάσουν. Θα έρθουν εκείνα προς εσάς. Μην επιχειρήσετε να πάτε εσείς προς αυτά. Θα φοβηθούν και θα φύγουν. Αν έχετε μαζί σας κανένα σάντουιτς, λίγο νερό ή ένα αναψυκτικό θα σας βοηθήσουν να αυξήσετε τα όρια της υπομονής σας. Τα πουλιά που συναντάμε γύρω μας, στο αστικό περιβάλλον, έχουν συνηθίσει τον άνθρωπο κι έτσι μπορούμε να πετύχουμε πολύ κοντινά πλάνα και πορτρέτα.
Καλό θα είναι ο φακός να είναι γρήγορος, με μέγιστο διάφραγμα f/ 2,8. Οπωσδήποτε χρειάζεται η φωτεινότητα λόγω της μεγάλης εστιακής απόστασης του φακού, αλλά επειδή επίσης χρειάζεται αρκετά μεγάλη ταχύτητα κλείστρου. Τα πουλιά δε μένουν ακίνητα. Συνήθως κινούνται συνέχεια. Κάποια κινούνται πιο αργά ή μένουν ακίνητα, άλλα κινούνται συνέχεια και άλλα κινούνται απότομα και όχι συχνά. Πρέπει λοιπόν να γνωρίζεται τις συνήθειες των πουλιών. Απαιτείται μεγάλη ταχύτητα για να τα ακινητοποιήσετε όταν κινούνται Τουλάχιστον 1/250. Η εστίαση πρέπει να γίνει στο μάτι του πουλιού Το auto focus δεν είναι απαραίτητο, αλλά βοηθάει. Ανάλογα με το φακό που θα χρησιμοποιήσετε, μπορεί να μην είναι δυνατή η αυτόματη εστίαση έτσι κι αλλιώς, ειδικά αν χρησιμοποιείτε πολλαπλασιαστή. Οι γρήγοροι τηλεφακοί είναι συνήθως πολύ ακριβοί. Υπάρχουν βέβαια και ορισμένες μάρκες που κοστίζουν λιγότερα, ή τηλεφακοί με πιο αργό διάφραγμα. Εξαρτάται από την οικονομική σας κατάσταση και τί θέλετε να κάνετε τις φωτογραφίες. Συνήθως για εκτύπωση φωτογραφίας μέχρι 30 Χ 40 εκ. δύσκολα διακρίνεται με γυμνό μάτι η διαφορά. Ειδικά αν οι φωτιστικές συνθήκες την ώρα της λήψης είναι καλές, δηλαδή αν έχει λιακάδα. Οι τηλεφακοί έχουν συνήθως και μεγάλο βάρος, συνήθως 3 κιλά και πάνω. Αυτό δεν επιτρέπει τη φωτογράφηση χωρίς στήριξη. Το παράθυρο του αυτοκινήτου βοηθάει, αρκεί να μην εξέχει ο φακός πολύ έξω απ’ αυτό, ώστε να μην τρομάξουν τα πουλιά.

Μια φθηνότερη και ελαφρότερη λύση, είναι οι κατοπτρικοί φακοί. Υπάρχουν reflex ή κατοπτρικοί φακοί με αρκετά λιγότερο βάρος και εστιακή απόσταση 500mm ή 600mm, με σταθερό διάφραγμα f/ 8. Επίσης υπάρχει και κατοπτρικός φακός 1000 mm με σταθερό διάφραγμα f/ 11 που θα πρέπει όμως να παραγγείλετε και να περιμένετε μερικούς μήνες για να τον παραλάβετε..
Οι τηλεφακοί έχουν ένα πλεονέκτημα, ειδικά επειδή τους χρησιμοποιούμε με όσο το δυνατό, πιο ανοιχτό διάφραγμα. Φλουτάρουν το περιβάλλον μπρος και κυρίως πίσω από το πουλί, προβάλλοντας το έτσι καλύτερα. Πρέπει δε να θυμόμαστε ότι όσο πιο μεγάλος είναι ένας τηλεφακός, τόσο πιο μικρό είναι το πεδίο βάθους, σε σύγκριση με το ίδιο διάφραγμα, άλλου φακού μικρότερης εστιακής απόστασης.

Επειδή όμως η γωνία λήψης είναι πολύ μικρή -μόλις λίγες μοίρες- μας δυσκολεύει να εντοπίσουμε και να ακολουθήσουμε ένα πουλί σε πτήση, κοιτώντας από το σκόπευτρο. Η φωτογράφηση λοιπόν πουλιών που μπορούμε να βρούμε κοντά μας, έστω και αν πρόκειται για πολύ κοινά και ίσως χωρίς ιδιαίτερο ορνιθολογικό ενδιαφέρον, π.χ. μια δεκαοχτούρα, έναν γλάρο ή ένα σπουργίτι, θα είναι μια πολύ καλή εξάσκηση. Επι πλέον, αν τα πουλιά βρίσκονται σε κοντινή απόσταση (π.χ. μέχρι 5 μέτρα περίπου), θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε φλας, που θα μας διευκολύνει ακόμα περισσότερο. Προσωπικά χρησιμοποιώ τις περισσότερες φορές, ένα φακό CANON EF 500mm/4,5f με τον πολλαπλασιαστή Χ2 EF στην EOS3, με το διάφραγμα σχεδόν πάντα τελείως ανοιχτό, δηλαδή f9 (4,5 X 2) και αυτόματη εστίαση στο κεντρικό σημείο του σκοπεύτρου. Για τις πιο κοντινές λήψεις, χρησιμοποιώ είτε τον CANON EF 70-200mm/2,8f ή τον EF 300mm/2,8f, με ή δίχως τον πολλαπλασιαστή, ανάλογα με την περίπτωση. Η ταχύτητα διαφέρει ανάλογα με τις φωτιστικές συνθήκες.

Το κατάλληλο φιλμ για τη φωτογράφηση των πουλιών, εξαρτάται από το τί θέλετε να κάνετε τις φωτογραφίες που θα τραβήξετε. Αν πρόκειται για απλές φωτογραφίες, προσωπικής χρήσης, τότε να χρησιμοποιείτε αρνητικά φιλμς. Έχουν τη δυνατότητα να τυπώνουν καλές φωτογραφίες, ακόμα κι αν η φωτομέτρηση κατά τη λήψη δεν ήταν σωστή, μέχρι συν/πλην 2 στοπ περίπου. Αν όμως σκοπεύετε να τις δημοσιεύσετε σε περιοδικά, ή για πιο σοβαρή χρήση, τότε χρειάζεται να χρησιμοποιήσετε διαφάνειες.

Έχουν καλύτερα χαρακτηριστικά από τα αρνητικά, αλλά δεν επιδέχονται καμία διόρθωση. Η φωτομέτρηση πρέπει να είναι άψογη.
Και η ευαισθησία του φιλμ που θα χρησιμοποιήσετε, εξαρτάται από το τί θέλουμε να κάνουμε τις φωτογραφίες. Αν έχουμε αργό φακό και θέλουμε να πετύχουμε πουλιά σε πτήση, τότε σίγουρα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μεγαλύτερης ευαισθησίας φιλμ, δηλαδή 400 ISO. Αυτό όμως θα μας δώσει φωτογραφίες με περισσότερο κόκκο και όχι την ίδια ποιότητα (κοντράστ, ευκρίνεια, κορεσμό χρωμάτων) που θα μας δώσει ένα φιλμ ISO 100. Ανάλογα βέβαια και με τις υπάρχουσες φωτιστικές συνθήκες. Εσείς θα αποφασίσετε ποιό είναι το ζητούμενο αποτέλεσμα που θέλετε να πετύχετε. Το φιλμ που χρησιμοποιώ συνήθως, είναι διαφάνειες της KODAK Ektachrome VS100. Αν χρειαστώ φωτογραφίες τότε τυπώνω από τις διαφάνειες σε θετικό χαρτί, με άριστα αποτελέσματα ή από ψηφιακό αρχείο. Μία εναλλακτική λύση, είναι οι διαφάνειες Ektachrome Professional Ε200 με ISO 200 της KODAK. Το φιλμ αυτό, έχει επίσης καλά αποτελέσματα αν το πουσάρετε ένα στοπ, δηλαδή στα ISO 400. Η φιλοσοφία μου πάντως για τα φιλμς, αλλά και γενικότερα, είναι να χρησιμοποιώ έναν τύπο, που τον έχω δοκιμάσει και γνωρίζω καλά. Την ώρα της λήψης, είναι καλύτερα να μην έχω να σκεφτώ και να με απασχολεί ποιόν τύπο να βάλω στη φωτογραφική μηχανή. Επίσης χρησιμοποιώ δύο σώματα μηχανών, όταν πηγαίνω στις φωτογραφικές μου εξορμήσεις. Τα δύο σώματα είναι ακριβώς τα ίδια, με τις ίδιες πάντα ρυθμίσεις, ώστε ανεξάρτητα ποιά μηχανή από τις δύο χρησιμοποιώ, να μην έχω να ψάχνω τους διαφορετικούς τρόπους λειτουργίας της κάθε μηχανής. Να μπορώ δηλαδή να αφοσιωθώ στη λήψη και όχι στις τεχνικές λεπτομέρειες. Να βάλω ή να μη βάλω φίλτρο στο φακό, ποιό είναι το πιο κατάλληλο, ποιό φιλμ να χρησιμοποιήσω τώρα, να το πουσάρω ‘ή όχι, πόσο να το πουσάρω, ποιά από τις δυο μηχανές κρατάω, κλπ. Όσο γίνεται πιο απλά.

Κάτι που πρέπει να προσέξετε είναι τη φωτομέτρηση. Πολλές φορές, όσο καλή και αν είναι η φωτογραφική μηχανή, η αντανάκλαση του νερού π.χ., μπορεί να ξεγελάσει το φωτόμετρο και να υποφωτίσει τη λήψη. Αν δεν μπορείτε να το αντιληφθείτε εμπειρικά ή αν δεν είστε σίγουροι, καλό θα είναι, να κάνετε bracketing. Μη τσιγκουνευτείτε να τραβήξετε δυο-τρις φωτογραφίες παραπάνω. Θα είναι κρίμα να χάσετε μια μοναδική στιγμή, για να κάνετε οικονομία ένα ή δύο καρέ του φιλμ. Αν δεν έχετε την ευκαιρία και τον χρόνο να κάνετε bracketing, ένας άλλος τρόπος είναι να φωτομετρήσετε με τη μέθοδο σποτ, πάνω στο πουλί.
Αν θα έχετε την ευκαρία και τη δυνατότητα να φωτογραφήσετε εκτός αυτοκινήτου, με μεγάλο τηλεφακό, φυσικά θα χρειαστείτε τρίποδο. Ο φακός έχει δαχτυλίδι/υποδοχή για να στηριχθεί πάνω στο τρίποδο. Επειδή όμως είναι μεγάλος, είναι πιθανόν με την παραμικρή κίνηση, να δημιουργούνται κραδασμοί. Μπορούμε να τους αποφύγουμε, αν στηρίξουμε και τη μηχανή, σ’ ένα δεύτερο τρίποδο.
Επίσης, θα πρέπει να διαθέσετε κάποιο χρόνο. Με μια γρήγορη επίσκεψη σε μια λίμνη π.χ., μην περιμένετε να έχετε πάντα καλά αποτελέσματα. Βέβαια ο παράγοντας τύχη παίζει οπωσδήποτε σημαντικό ρόλο, αλλά θα πρέπει ν’ αυξήσετε τις πιθανότητες. Όσο χρόνο περισσότερο παραμείνετε, σίγουρα οι πιθανότητες να πετύχετε κάποια αξιόλογη λήψη, είναι περισσότερες. Προσωπικά αποφεύγω τα Σαβ/κα, καθότι συνήθως κυκλοφορεί πολύς κόσμος και φυσικά τα πουλιά φοβούνται ή ενοχλούνται και κρύβονται.

Κι αν δείτε ξαφνικά κάποια σκηνή ενδιαφέρουσα π.χ. ένας ερωδιός μόλις έχει πιάσει ένα ψάρι στο ράμφος του ακριβώς μπροστά σας, τραβήξτε πρώτα τη φωτογραφία και μετά σκεφτείτε τί πρέπει να κάνετε. Προτού καταβροχθίσει το ψάρι ο ερωδιός. Αν φύγει αυτή η στιγμή, δεν πρόκειται να τη ξαναβρείτε.

Και μια συμβουλή γενικού χαρακτήρα. Πολλές φορές τραβάμε μόνο οριζόντιες φωτογραφίες. Ίσως επηρεασμένοι από τον κινηματογράφο, από την τηλεόραση και τους Η/Υ, όπου βλέπουμε μόνον οριζόντια εικόνα. Δοκιμάστε να γυρίσετε τη φωτογραφική σας μηχανή μερικές φορές κάθετα. Δοκιμάστε δηλαδή να τραβήξετε το ίδιο θέμα και οριζόντια και κάθετα και μετά συγκρίνετε τ’ αποτελέσματα, έχοντας υπόψη τους γενικούς κανόνες σύνθεσης. Η οριζόντια φωτογραφία προσδίδει ηρεμία και τάξη, ενώ η κάθετη φωτογραφία προσδίδει κίνηση και δυναμική. Η δε κίνηση να ξεκινάει από την αριστερή πλευρά της φωτογραφίας και να πηγαίνει προς τη δεξιά. Για να μπορούμε να παραβούμε και να υπερβούμε τους κανόνες, θα πρέπει πρώτα να τους γνωρίζουμε καλά.

Τέλος, μη ξεχνάτε το παρασολέϊ του τηλεφακού. Είναι οπωσδήποτε απαραίτητο. Αντίθετα δεν χρησιμοποιώ καθόλου φίλτρα. Δε θέλω να τα χρησιμοποιώ, όσο καλά και ακριβά κι αν είναι, μπρος (ή και πίσω) από τους πανάκριβους και υποτίθεται άριστους φακούς.

Να πούμε και δυο λόγια για τις ψηφιακές μηχανές. Πιστεύω πως ακόμα δεν μπορούν να πετύχουν την ποιότητα του φιλμ –τουλάχιστον των επαγγελματικών διαφανειών- είναι ακόμα πολύ ακριβές και ένα σοβαρό πρόβλημα είναι ο χρόνος που χρειάζεται η εικόνα για να καταγραφεί στο αρχείο, από την στιγμή που θα πιέσετε το κλείστρο. Στις ψηφιακές μηχανές, αυτός ο χρόνος είναι σαφώς μεγαλύτερος, απ’ ό,τι στις παραδοσιακές μηχανές, με πιθανότητα να μην πετύχετε ένα πουλί που κινείται ή πετάει. Βέβαια έχουν και κάποια πλεονεκτήματα και σίγουρα είναι οι μηχανές του μέλλοντος. Πιστεύω όμως, πως αν πρόκειται για σοβαρή φωτογράφηση πουλιών, οι ψηφιακές μηχανές δεν είναι ακόμα κατάλληλες.
Οι επιλογές των μηχανών, των φακών, των φιλμς, κλπ., είναι πολύ προσωπικές και υποκειμενικές και είναι αυτές που κάνουν κάθε έναν από εμάς διαφορετικό από τους άλλους και καθορίζουν το προσωπικό στυλ του καθενός. Μην προσπαθήσετε λοιπόν να αντιγράψετε κανέναν, όσο καλός και επιτυχημένος κι αν είναι. Κάνετε τις δοκιμές που χρειάζονται και επιλέξετε αυτό που σας ταιριάζει και σας εκφράζει καλύτερα. Τον δικό σας προσωπικό τρόπο.