Η Χλωρίδα της Κρήτης

[Giorgos Tsoumpas Photography]

Φίλες καί Φίλοι,
σε αυτήν εδώ την υποσελίδα,θα παρακαλούσα να τοποθετούμε εικόνες (συνοδευόμενες όμως με κείμενο ή βίντεο),πού έχουν να κάνουν με τήν χλωρίδα τού νησιού μας.Τού Τόπου μας!
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κάθε φορά που ένα φυτό χάνεται, πεθαίνει και ένα κομμάτι της φυσικής μας κληρονομιάς και της ιστορίας μας. Κάθε φορά που ο άνθρωπος εξαφανίζει ένα φυτό, σκοτώνει και την ελπίδα για μια
πιθανή αντιμετώπιση του καρκίνου.

Η χλωρίδα της Κρήτης, από τις πλουσιότερες της Ευρώπης, έχει τη δική της ιστορία, που ξεκινάει από τότε που η Ασία
και η Ευρώπη ήταν μια ενιαία ξηρά και ξετυλίγεται ανάμεσα στους αιώνες
της ξηρασίας και των παγετώνων και μέχρι την εποχή που στο νησί ζούσαν
νάνοι ελέφαντες και ελάφια.

Στην Κρήτη απαντώνται 1800 είδη φυτών, από τα οποία το 10% αποτελούνται από ενδημικά είδη, δηλαδή φυτά που φυτρώνουν σε ένα συγκεκριμένο τόπο.

Ο πλούτος της κρητικής χλωρίδας αποδίδεται στη γεωγραφική της θέση, στη γεωλογική της ιστορία και στην ποικιλία των
μικροκλιματικών συνθηκών. Επίσης ο πολυσχιδής διαμελισμός της σε βουνά,
φαράγγια, νησίδες κτλ. Δημιουργεί μια ποικιλία βιότοπων με ιδιαίτερες κλιματικές
συνθήκες. Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος NATURA 2000, σε ένα
σύνολο 109 τύπων οικοτόπων όλης της Ελλάδας στην Κρήτη καταγράφηκαν 55.
Ο πλούτος της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται περισσότερο αντιληπτός αν λάβουμε
υπόψιν μας ότι σε μια έκταση 8306 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που αντιπροσωπεύει
το 6% περίπου της συνολικής έκτασης του ελληνικού χώρου, απαντά το 28%
περίπου του συνόλου των γνωστών ειδών της ελληνικής χλωρίδας.

Τα τελευταία χρόνια, ο βοτανικός και καθηγητής εφαρμογών του ΤΕΙ κ. Ζαχαρίας  Κυπριωτάκης ανακάλυψε 4 νέα
είδη για την επιστήμη άγνωστα στον άνθρωπο. Πρόκειται για τα: Allium
platakissi,
που βρέθηκε στο Ποντικονήσι, Scilla talosi, που βρέθηκε στη Ντία, Bellevasia
sitiaca, που βρέθηκε στη Σητεία, όπου επίσης βρέθηκε και το Limonium
cornarum.

Επίσης μελετά 15 ακόμα φυτά που τα περισσότερα μπορεί να είναι νέα είδη.  Έτσι το ποσοστό της ενδημικής
χλωρίδας της Κρήτης αυξάνεται σημαντικά.

«Είναι κρίμα που δεν υπάρχει ένας Βοτανικός Κήπος σε ολόκληρη την Ελλάδα. Στην Κρήτη παρά τις προσπάθειες
που έχουμε καταβάλει δεν έχει δημιουργηθεί ένα αξιόλογο μουσείο, έστω και
αν έχουμε μαζέψει όλο το απαραίτητο υλικό, ενώ στο Βοτανικό Κήπο και το
Μουσείο του Βερολίνου, υπάρχει τμήμα με τα φυτά της Κρήτης», διαπιστώνει
με πικρία ο κ. Κυπριωτάκης.

Συνεχής Άνοιξη .......στήν Κρήτη

Η χλωρίδα του νησιού μας δεν είναι μόνο πλούσια, αλλά και ενδιαφέρουσα. Βρίσκεται σε άνθιση καθ' όλη τη διάρκεια
του έτους, δημιουργώντας μια συνεχή άνοιξη, έστω και αν εμείς δεν το αντιλαμβανόμαστε.
Το χειμώνα φυτρώνουν εκατοντάδες είδη στις παραλίες, στη συνέχεια κατά
την άνοιξη ανθίζουν τα φυτά που βρίσκονται στα χαμηλά, δηλαδή όσα βρίσκονται
σε υψόμετρο μέχρι και 800 μέτρα. Η χλωρίδα των μεγάλων υψομέτρων, εξαιτίας
των χαμηλών θερμοκρασιών, ανθίζει μόλις το καλοκαίρι και ο κύκλος της άνθισης
κλείνει με τα φθινοπωρινά είδη.

Γενικά οι ενδημισμοί πάντως αρέσκονται στις απομονωμένες κορφές  και τα νησάκια, ευνοείται η ενδογένεση.
Αγαπημένος τους τόπος είναι τα απάτητα κρεμνά, όπου τα διάφορά μικροκλίματα
των περιοχών εξασφαλίζουν την επιβίωσή τους. Τα κρεμνά είναι απρόσιτα μέρη
όπου Δε συμβαίνουν πυρκαγιές και τα ζώα δεν μπορούν να βοσκήσουν.Τις ομάδες
των φυτών συνηθίζουμε να χαρακτηρίζουμε ως χασμοφυτικές φυτοκοινωνίες.

Εξαφανίζονται...
Κι όμως η πλούσια χλωρίδα του νησιού κινδυνεύει να χαθεί. Δεκαπέντε είδη βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης,
ενώ και τα υπόλοιπα ενδημικά φυτά κινδυνεύουν, έστω και σε μικρότερη κλίμακα.

Ήδη εξαφανίστηκε ο αστράγγαλος του Ψηλορείτη, Astragalus idapus, καθώς δεν έχει απαντηθεί εδώ και ένα περίπου
αιώνα. Επειδή όμως η φύση έχει ισχυρούς μηχανισμούς αντίστασης και μας
επιφυλάσσει μεγάλες εκπλήξεις, ο κ. Κυπριωτάκης ακολουθεί τις διαδρομές
που κάποτε φύτρωνε με την ελπίδα ότι θα το ξαναβρεί. Ο αστράγγαλος βρέθηκε
για τελευταία φορά το 1869.

Ο ίδιος ο άνθρωπος φαίνεται πως καταβάλλει ...υπεράνθρωπες προσπάθειες ώστε να συντελέσει στην οικολογική αυτή καταστροφή.
Εκχερσώνει ασύστολα εκτάσεις, κυρίως στα παράλια, καταστρέφοντας έτσι τις
μικρές φυτοκοινωνίες.

«Κι αν τουλάχιστον πρόκειται για είδη, έστω και σπάνια, που μπορούν να βρεθούν και σε άλλα μέρη του κόσμου,
το κακό είναι μικρότερο», παρατηρεί ο κ. Κυπριωτάκης. «Όταν όμως
μιλάμε για ενδημικά φυτά που βρίσκονται μόνο στην Κρήτη, το κακό είναι
ανεπανόρθωτο. Όχι μόνο χάνεται ένα κομμάτι της φυσικής μας κληρονομιάς,
αλλά σε πολλά από αυτά δεν έχουμε ερευνήσει τη χρησιμότητά τους. Αν κάποιο
δηλαδή από αυτά έχει αντικαρκινικές ιδιότητες, θα χαθεί μαζί μ’ αυτό και
ένα φάρμακο προς αντιμετώπιση του καρκίνου!»

Τα φυτά, ωστόσο, έχουν ούτως ή άλλως θεραπευτικές ιδιότητες: δρουν ως τέλεια αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά
καθώς έχουν την εκπληκτική δυνατότητα να παίρνουν το στατικό ηλεκτρισμό
από τα άτομα που τα αγγίζουν  απαλλάσσοντας τα έτσι από την ένταση.
Για το λόγο αυτό τα μικρά παιδιά, με ένστικτο δυνατότερο των ενηλίκων,
αρέσκονται να πατούν ξυπόλητα στους κήπους και στο έδαφος. Δεν είναι τυχαίο
το ότι ηρεμούμε όταν ασχολούμαστε με την περιποίηση του κήπου μας.

Φυτά και ιστορία
Τα φυτά μας δείχνουν την ιστορία μας! Όσο απίθανο και αν ακούγεται, η επιστήμη της βοτανικής επιβεβαιώνει τις
υποθέσεις που κατά καιρούς έχει κάνει η γεωλογία.

Σύμφωνα με το διδάκτορα Ζαχαρία Κυπριωτάκη, η ομοιότητα της χλωρίδας της Κρήτης και της Μικράς Ασίας και η ύπαρξη των
ίδιων ενδημικών φυτών, επιβεβαιώνει πως χιλιάδες χρόνια πριν το Αιγαίο
Πέλαγος, η Κρήτη και η Ασία ήταν μια ενιαία ξηρά. Απολιθώματα κανέλλας
στην Κρήτη και απολιθώματα του φοίνικα του Βάι στη Σαντορίνη, αποδεικνύουν
ότι τα φυτά δεν είναι στάσιμα αλλά μετακινούνται έστω και με πολύ αργούς
ρυθμούς, ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες.

« Η Νότια Ελλάδα και η Κρήτη υπήρξαν καταφύγια σε δύσκολες εποχές», εξηγεί ο κ. Κυπριωτάκης. «Για παράδειγμα,
την εποχή των παγετώνων οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες ανάγκασαν τα φυτά
να μεταναστεύσουν σε θερμότερα κλίματα, όπως έγινε με την υποκαστανιά που
φύτρωνε σε όλη την Ευρώπη. Μετά τη λήξη των παγετώνων επέστρεψε στους αρχικούς
της τόπους».

Η Κρήτη μάλιστα, εκτός του ότι λειτούργησε πολύ συχνά ως καταφύγιο, λειτούργησε και ως τελικός συλλέκτης φυτών, καθώς
η θάλασσα που την περιβάλλει από το Νότο δημιουργεί αδιέξοδο.

Χλωρίδα και πανίδα ενός τόπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Το ίδιο και στην Κρήτη. Το νησί ήταν, χιλιάδες χρόνια πριν, γεμάτο φυτοφάγα ζώα, όπως νάνοι ιπποπόταμοι, νάνοι
ελέφαντες  και ελάφια. Αντίθετα δεν υπήρχαν καθόλου σαρκοφάγα ζώα
με εξαίρεση τους αϊτούς που και αυτοί σε μεγάλο βαθμό σιτίζονταν με ψοφίμια.
Ως συνέπεια τούτου, τα φυτοφάγα απειλούσαν τα φυτά, τα οποία κατέφυγαν
στα κρεμνά. Εξ ου και ο μεγάλος αριθμός των ενδημικών στα κρεμνά. Επίσης
το 40% των φρύγανων έχει αγκάθια, που λειτουργούν προστατευτικά απέναντι
στις διαθέσεις των ζώων. «Πιθανώς το αχινοπόδι να μην είχε παλιά αγκάθια»,
υποστηρίζει ο κ. Κυπριωτάκης. «Επίσης δεν είναι τυχαίο που κανένα είδος
που φυτρώνει στους κάθετους βράχους δεν έχει αγκάθια».

[Giorgos Tsoumpas Photography]

Σπάρτο το βουρλόμορφο ( Spartium junceum )

Θάμνος με γκριζοπράσινους,λείους,όρθιους,κυλινδρικούς κλάδους πού μοιάζουν με βούρλα.Φύλλα μικρά,ασήμαντα.Ταξιανθία ακραίους βότρυες με άνθη εύοσμα μέχρι 25mm,σε κίτρινο αστραφτερό χρώμα.Απαντάται σε άκρες δρόμων,θαμνότοπους και εγκαταλελειμμένους αγρούς.Οι βλαστοί χρησίμευαν στήν πλέξη σχοινιών,καλαθιών,σκουπών και υποδημάτων.
Στήν Κρήτη,υπάρχει και στούς 4 νομούς αυτής.

[Giorgos Tsoumpas Photography]

Μπαστάνακλα,σταφυλίνακας,άγριο καρότο,δαυκός ( Daucus carotta )

Οικογένεια: UMBELLIFERAE

Περιγραφή: μονοετές ή διετές φυτό. Ο βλαστός του μπορεί να φθάσει μέχρι το 1 μ. υψ. και είναι λείος ή τριχωτός. Τα φύλλα είναι δις ή τρις πτεροσχιδή, με φυλλάρια γραμμοειδή ή λογχοειδή, λεία ή χνουδωτά, σπάνια λίγο σαρκώδη. Σκιάδια μεγάλα ακτινωτά. Τα άνθη έχουν πέταλα λευκά και πιο σπάνια ρόδινα. Το μεσαίο άνθος κάθε ακτίνας είναι συνήθως βαθυπόρφυρο. Η ρίζα είναι πασσαλώδης, χοντρή και φαγώσιμη στις καλλιεργημένες ποικιλίες, λεπτή στις άγριες. Ανθίζει μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου.

Συναντάται σε: πεδινές και ημιορεινές ζώνες.

Παράδοση-χρήσεις: αρχικά αποτελούσε τροφή. Πρόκειται για τον πρόγονο του περιβολαρίσιου καρότου, που δεν είχε ούτε ένα δάχτυλο πάχος. Τρωγόταν βραστό όπως και σήμερα. Αργότερα οι αρχαίοι ανακάλυψαν πως τα φύλλα του άγριου καρότου είχαν θεραπευτικές ιδιότητες, κυρίως για τα καρκινώματα (Διοσκορίδης).

Η λήψη της φωτογραφίας είναι από τήν περιοχή Χουδετσίου Κρήτης.

[Giorgos Tsoumpas Photography]

Γοργογιάννης,ιεροβότανο ( Salvia verbenaca )

Πολυετές φυτό,10-80 εκ.
Βλαστός καλυμμένος από αδενώδεις τρίχες στό πάνω μέρος.Φύλλα με περίμετρο προμήκη,5-10 εκ,λοβωυά και επιφάνεια ρητιδωτή.Άνθη 6-10 χιλ,σε στάχεις,σε χρώμα μπλέ σκούρο έως σκούρο βιολετί.Κάλυκας κωδωνοειδής,πολύ τριχωτός.
Απαντάται σε Ξερές,χέρσες εκτάσεις και σε άκρες δρόμων.
Τό θεωρούσαν φάρμακο αντιυστερικό και για την στειρότητα.Τό φυτό,λέγεται,ότι καθαρίζει τό αίμα και καταπραύνει τίς ρευματικές εξάρσεις.Σε περίπτωση επίσης,πνευμονίας ή βροχίτιδας,η κατανάλωση τού φυτού προκαλεί μεγάλες εφιδρώσεις πού ανακουφίζουν τόν άρρωστο.

Η λήψη της φωτογραφίας,είναι από τό χωρίο Χουδέτσι Ηρακλείου,αρχές Απριλίου.

[Giorgos Tsoumpas Photography]

Ορνιθόγαλα,αγριόσκυλες,βολβοί ( Ornothogalum narbonense )

Οικογένεια: LILIACEAE

Προέλευση ονόματος:

ΟΡΝΙΘΟΓΑΛΟ = το γάλα του πουλιού. Για να εκθειάσουν το κατάλευκο χρώμα του άνθους του.

MONTANUM: ουδ. του λατ. επιθ. montanus = βουνίσιος, ορεινός.

Περιγραφή: ο βολβός του φυτού έχει διάμ. 2.5 εκ., είναι ωοειδής στο σχήμα και με καστανό χιτώνα, υπόγειος. Τα φύλλα είναι γραμμικά, 10-15 εκ. μήκους, χρώματος ωχροπράσινου με λευκή γραμμή στη μέση. Τα λουλούδια είναι λευκά και βγαίνουν πολλά μαζί σε λεπτούς μίσχους. Ανθίζει την άνοιξη, μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου.

Συναντάται σε: αγρούς, πεδινές και ορεινές περιοχές, συνήθως σε ηλιόλουστες τοποθεσίες.

Παράδοση-χρήσεις: όπως στην αρχαιότητα, έτσι και σήμερα ο βολβός του φυτού χρησιμοποιείται στη μαγειρική. Οι αρχαίοι επίσης χρησιμοποιούσαν τα λουλούδια του για να πλέκουν μαζί με άλλα άνθη γαμήλια στεφάνια.

Η λήψη της φωτογραφίας,στήν περιοχή Μονόλιθος Χουδετσίου Ν.Ηρακλείου,αρχές Απριλίου.

[Giorgos Tsoumpas Photography]

Δρακόντιο το κοινό,Δρακοντιά ( Dracunculus vulgaris )

Εντυπωσιακό φυτό με χονδρή κονδυλώδη ρίζα και εύρωστο,κηλιδωτό ανθικό ποδίσκο.Φύλλα μακρόμισχα πολυσχιδή,διαιρεμένα σε 10-15 γραμμοειδή-λογχοειδή τμήματα,με λευκά στίγματα.Άνθη μικροσκοπικά στή βάση ενός τεράστιου,σκούρο-πορφυρού σπάδικα.Σπάθη 25-40cm,σκούρο-κόκκινη,βελούδινη,πρασινωπή εξωτερικά.Ταξιανθία πού αποπνέι έντονη δυσοσμία.Απαντάται στήν Κρήτη,και στούς 4 νομούς της,σε άκρες δρόμων,εγκαταλελειμμένα χωράφια και σε όχθες ρυακιών.

[Giorgos Tsoumpas Photography]

Γυνανδρίρις το σισυρίγχιο ( Gynandrriris sisyrinhium )

Βολβόριζο φυτό με φύλλα αυλακωτά,σκούρο-πράσινα,ενίοτε μεγαλύτερα από τόν ανθικό ποδίσκο και βράκτια παπυρώδη ανά ζεύγη,με τό κάθε ζεύγος να περιέχει πολλά άνθη,22-40mm,εφήμερα,μπλέ-λιλά έως βιολετιά.Στήν Κρήτη απαντάται στούς Νομούς Λασιθίου,Ηρακλείου και περισσότερο στόν Νομό Χανίων,σε φρύγανα,εγκαταλελειμμένους αγρούς και σε βραχώδεις περιοχές..Τό όνομα Gynandrririsπροέρχεται από το γυνή+άνδρας+ίριςκαι αναφέρεται στα αναπαραγωγικά όργανα τού φυτού και τήν ομοιότητα του με τήν ίριδα.

[Giorgos Tsoumpas Photography]

Κιστάρι το φασκομηλόφυλλο,κουνουκλιά ( Cistus salvifolius )

Πολυετής θάμνος τριχωτός με φύλλα 2-4cm,όμοια με της φασκομηλιάς,ωοειδή-ελλειπτικά,έμμισχα,τραχιά στήν κάτω πλευρά.Άνθη με διάμετρο μέχρι 5cm πάνω σε μακριούς ποδίσκους.Πέταλα λευκά και σέπαλα 3.
Στήν Κρήτη,απαντάται στόν Νομό Χανίων,Λασιθίου,Ηρακλείου καί κύρια στα σύνορα τών Νομών Ηρακλείου και Ρεθύμνου,από όπού είναι και η λήψη της συγκεκριμένης φωτογραφίας.Το βρίσκουμε δέ,σε αραιά δάση,σε φρύγανα και θαμνότοπους.

[Σταύρος Μαρκόπουλος]

ορχιδέα Ανακαμπτίς η πυραμοειδής (Anacamptis pyramidalis)

Μοναδικός εκπρόσωπος του γένους της, η Anacamptis pyramidalis συναντάται σε όλη την Ελλάδα και σε πολλά διαφορετικά ενδιαιτήματα. Επικονιάζεται με έναν ιδιαίτερο μηχανισμό από ημερόβιες και νυκτόβιες πεταλούδες και για αυτό υβριδίζεται πολύ σπάνια. Ανθίζει από Απρίλιο ως Ιούλιο. Είναι ψηλό φυτό με άνθη ροδοκόκκινα έως λευκά, σε ταξιανθία με χαρακτηριστική πυραμιδοειδή μορφή. Ξεχωρίζει εύκολα και δεν είναι δυνατόν να μπερδευτεί με άλλες ορχιδέες.

[Καιτη Κουναλακη]

Tο καλοκαίρι, αρχίζει να κάνει την εμφάνιση του μία πανέμορφη αμαρυλλίδα , το γνωστό κρινάκι της θάλασσας.
Πολυετές βολβώδες φυτό με παχύ κορμό σαν καλάμι ύψους περίπου 40 cm, το δε ριζικό του σύστημα φτάνει το 1,5 μέτρο. Θα το συναντήσουμε μόνο στις αμμώδεις παραλίες της μεσόγειου, όπου έχει απομείνει πλέον καθώς δέχεται ισχυρή επίθεση από την τουριστική ανάπτυξη στις παραθαλάσσιες περιοχές και γι’ αυτό είναι είδος υπό παρακολούθηση.
Βγάζει τα φύλλα του τον χειμώνα που το καλοκαίρι ξεραίνονται και τότε βγαίνουν μέσα από τη καυτή άμμο τα άνθη του. Λευκά, αρωματικά και τεράστια με κίτρινους ανθήρες που κάθονται πολύ κομψά πάνω στους στήμονες. Τα άνθη ανοίγουν αργά το απόγευμα προς το βράδυ.
Οι μικροσκοπικοί μαύροι και ελαφροί σπόροι του επιπλέουν στη θάλασσα η οποία τους ταξιδεύει σε μεγάλες αποστάσεις και κάποια στιγμή τους βγάζει σε κάποια άλλη ακτή και αυτός είναι ο ένας τρόπος πολλαπλασιασμού του (ο άλλος είναι με τους βολβούς).
Είναι γνωστό από αρχαίες εικονογραφήσεις στην Κρήτη , στα παλάτια της Κνωσού και από τις υστεροκυκλαδικές τοιχογραφίες στη Σαντορίνη.

Οικογένεια: Amaryllidaceae
Γένος: Pancratium
Είδος: Pancratium maritimum, Παγκράτιο το παράλιο, Κρίνος της θάλασσας, το κρινάκι της θάλασσας, Sea daffodil, Sand Lily

 

[Καιτη Κουναλακη]