Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ (ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ ΡΟΔΟΣ)

Η Παναγία του Κάστρου βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της τειχισμένης πόλης της Ρόδου, στο τέλος της οδού των Ιπποτών. Ο ναός ήταν ο μητροπολιτικός της βυζαντινής πόλης, και κατά την ανέγερσή του εφαρμόστηκαν οι αρχές της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Μετά την εγκατάσταση των Ιωαννιτών ιπποτών, αποτέλεσε τον καθεδρικό τους ναό. Έπειτα, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, μετετράπη σε τζαμί με την ονομασία Εντερούμ ή Καντουρί Τζαμί. Παρά τις μετασκευές που υπέστη από τους Ιωαννίτες ιππότες και τη μεταγενέστερη μετατροπή του σε ισλαμικό τέμενος, μπορούμε ακόμη να αντλήσουμε πληροφορίες για την αρχιτεκτονική μιας σημαντικής περιόδου της ιστορίας του νησιού.




۞

Η Παναγία του Κάστρου αποτελεί ένα ενδιαφέρον δείγμα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, όπως αυτή εισήχθη και αναπτύχθηκε στη Ρόδο. Κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο, και κυρίως από το τέλος του 10ου αι. ως την έλευση των Ιωαννιτών, το 1309, κυριάρχησε στο νησί. Στη Ρόδο εντοπίζονται όλοι σχεδόν οι αρχιτεκτονικοί τύποι: βασιλικές, μονόκλιτες και τρίκλιτες, σταυροειδείς εγγεγραμμένοι, ναοί σχήματος ελεύθερου σταυρού και τετράκογχοι. Δεν λείπουν, επίσης, και τα παραδείγματα ενός μεταβατικού σταυροειδούς και ενός μονόκλιτου σταροειδούς εγγεγραμένου με τρούλο.

Οι ιδιαιτερότητες της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής στη Ρόδο οφείλονται κυρίως στο κλίμα και στις διαθέσιμες πρώτες ύλες1. Έτσι, γίνεται εκτεταμένη χρήση του τοπικού μαλακού πωρολίθου και συχνά ακολουθείται το ισόδομο σύστημα κατασκευής. Η οπτή πλίνθος αποφεύγεται τόσο ως οικοδομικό υλικό, όσο και σε διακοσμητικά στοιχεία. Είναι χαρακτηριστικοί οι θόλοι των ναών που συνήθως κατασκευάζονται από τον τοπικό πωρόλιθο. Τόσο εκτεταμένη είναι η χρήση του πωρολίθου, ώστε αποφεύγονται ακόμη κα τα μαρμάρινα μέλη στους ναούς, με αποτέλεσμα τα κλίτη να διαχωρίζονται με πώρινους κτιστούς πεσσούς. Τα παράθυρα είναι λίγα και μικρού μεγέθους. Μια ακόμη ιδιαιτερότητα της τοπικής αρχιτεκτονικής σχολής είναι ότι αποφεύγεται η χρήση κεράμων και προτιμάται η κάλυψη των θόλων με υδραυλικό κονίαμα. Όλες οι παραπάνω ιδιομορφίες δίνουν στους βυζαντινούς ροδιακούς ναούς μια αίσθηση αυστηρότητας και απλότητας, που έρχεται σε αντίθεση με την πλαστικότητα και τη μορφολογική ποικιλία των αντίστοιχων ναών της ηπειρωτικής Ελλάδας.