Ο Πύργος στην Ουρανούπολη Χαλκιδικής

Στην παραλία του προσφυγικού οικισμού της Ουρανούπολης δεσπόζει ο επιβλητικός όγκος του πύργου και των προσκτισμάτων του.Πρόκειται για το μοναδικό έως πρόσφατα κατοικημένο από τους πύργους της Χαλκιδικής. Ανήκε στο μετόχι Προσφόριον, του οποίου τον αρχικό πυρήνα κατείχε η αγιορειτική μονή Βατοπεδίου ήδη κατά το 1018.
Ο πύργος της Ουρανούπολης υπήρχε ήδη το 1344, αλλά φαίνεται πως είναι παλαιότερος και πιθανώς θεμελιώθηκε σε θέση παλαιότερης εγκατάστασης. Σε αυτόν φιλοξενήθηκε, το Μάιο του 1379, ο «δεσπότης» (βασιλεύς) της Θεσσαλονίκης Ιωάννης Παλαιολόγος, ο οποίος κατά την εδώ παραμονή του απήλλαξε τον πύργο από τις φορολογικές υποχρέωσεις. Πρέπει να υπέστη σοβαρές ζημίες από το σεισμό του 1585 και να ακολούθησαν εκτεταμένες επισκευαστικές και ανακατασκευαστικές εργασίες, από τις οποίες προέκυψε η σημερινή μορφή του.
Ο πύργος στερεώθηκε και αποκατάσταθηκε από τη 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Στη διάρκεια των εργασιών αναγνωρίστηκαν και αναδείχθηκαν οι κύριες ιστορικές φάσεις του κτιρίου: α) Στο βυζαντινό πύργο ανήκει όλο το κάτω μέρος του πέτρινου φορέα, εκτός των δύο τελευταίων ορόφων. Η τυπολογία και ο τρόπος κατασκευής του θα μπορούσαν να τον κατατάξουν ανάμεσα στα λίγα γνωστά παραδείγματα του 11ου-12ου αιώνα. β) Οι δύο τελευταίοι όροφοι, καθώς και ένας ακόμη που χάθηκε (ή τουλάχιστον ένας όροφος επάλξεων), χρονολογούνται στην Τουρκοκρατία, πιθανότατα μετά το σεισμό του 1585. γ) Ολόκληρο το ξύλινο εσωτερικό του πύργου, μαζί με τη σημερινή στέγη του, ανήκουν στην ανακατασκευή του 19ου αιώνα, η οποία φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε το 1862. Ακολούθησε η κατασκευή της εξωτερικής σκάρπας, δηλαδή του λοξού τοίχου αντιστήριξης. Σήμερα, μετά τις πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης, το εσωτερικό του πύργου διατηρείται με τις αυθεντικές κατασκευές του 19ου αιώνα. Έξω από την ανατολική πλευρά του πύργου είναι προσκολλημένος ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός περίβολος, ο οποίος φαίνεται να είναι πρόσκτισμα της πρώιμης Τουρκοκρατίας με μεταγενέστερες επισκευές. Οι σημερινοί χώροι κατοικίας και αποθηκών στο εσωτερικό του μπαρμπακά έγιναν στα μέσα του 19ου αιώνα. Βορειοδυτικά του πύργου βρίσκεται το κτίριο του αρσανά, κτισμένο το 1865, μαζί με τη χαμένη, σήμερα, αποβάθρα. Αποτελείται από τον ημιυπόγειο χώρο φύλαξης της μετοχιακής λέμβου, το αποθηκευτικό ημιανώγειο και το κατοικούμενο ανώγειο με το χαγιάτι του. Στο ευρύτερο κτιριακό συγκρότημα του μετοχίου εντασσόταν και πολλά άλλα κτίρια (αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, «κολληγόσπιτο», πηγάδια κτλ), από τα οποία σώζονται μόνο δύο, που βρίσκονται περί τα πενήντα μέτρα νοτιοανατολικά του πύργου. Οι μετοχιακές εγκαταστάσεις του Προσφορίου αποτέλεσαν, για πολλά χρόνια το κατάλυμα των προσφύγων, οι οποίοι ίδρυσαν την Ουρανούπολη το 1923. Το συγκρότημα είναι ιδιοκτησία του Υπουργείου Πολιτισμού.